Zakończenie projektu badawczego „Technologia wykonania malowideł ściennych na Bliskim Wschodzie w okresie późnorzymskim i wczesnobizantyńskim (4 – 8 w. n.e.)”

Fragmenty malowideł ściennych są częstym znaleziskiem na stanowiskach archeologicznych w krajach Bliskiego Wschodu. Niestety, o ile technika wykonania malowideł z okresu rzymskiego często jest przedmiotem badań archeometrycznych, których wyniki, wraz ze źródłami pisanymi, stanowią bogate źródło informacji o sposobie ich wykonania, o tyle technika wykonania malowideł datowanych na okres późnorzymski i wczesnobizantyński (4 – 8 w. n.e.) rzadko budzi zainteresowanie badaczy. Wynika to ze złego, zazwyczaj fragmentarycznego stanu zachowania tych malowideł, który zniechęca do podjęcia badań. W rezultacie zaistniała poważna luka w wiedzy na temat rozwoju technik i technologii malarskich na Bliskim Wschodzie po okresie rzymskim.

Projekt badawczy „Technologia wykonania malowideł ściennych na Bliskim Wschodzie w okresie późnorzymskim i wczesnobizantyńskim”, finansowany z grantu Narodowego Centrum Nauki przyznanego dr Julii Burdajewicz w ramach konkursu Preludium (8), miał na celu zidentyfikowanie surowców oraz scharakteryzowanie sposobu ich zastosowania przy tworzeniu malowideł ściennych zdobiących niegdyś budynki z rzeczonego przedziału czasowego. Podjęte badania obejmowały zarówno podłoża malarskie, dla których określana była ilość i rodzaj warstw zaprawy, rodzaj spoiwa i wypełniaczy, ich wzajemny stosunek i stopień selekcji wypełniacza; jak i warstwy malarskie, które badane były pod kątem rodzajów pigmentów i spoiw, widocznych cech warsztatowych, etc.

Przyjęty dwuetapowy model badawczy obejmował w pierwszej kolejności dokumentację i makroskopowy opis malowideł zachowanych in situ na stanowiskach archeologicznych bądź przechowywanych w magazynach muzealnych i wykopaliskowych, a następnie badania instrumentalne i chemiczne (szlify petrograficzne, reakcje mikrokrystaloskopowe, XRD, SEM-EDS, spektroskopię Ramana, FTIR, GC-MS i HPLC-MS) na próbkach  z wybranych zabytków.

Przeprowadzone badania wykazały, że o ile rodzaj surowców używanych do wykonania podłoży (spoiwa i wypełniacze mineralne) lub warstw malarskich (pigmenty) nie uległ większym zmianom w stosunku do okresu rzymskiego, o tyle znacznie uproszczony został sposób ich zastosowania.

Przede wszystkim ilość warstw zapraw przygotowawczych została zredukowana co najmniej o jedną w stosunku do malowideł z okresu rzymskiego, a w niektórych wypadkach tynk był wręcz kładziony bezpośrednio na podłoże konstrukcyjne. Znacząco zwiększył się udział spoiwa w stosunku do wypełniacza w zaprawach i tynkach, które stanowiło nawet 95% objętości niektórych próbek. Zły stopień selekcji wypełniacza wskazywał na to, że nie był on przesiewany przed zastosowaniem. Mimo że używano takich samych podstawowych pigmentów jak w okresie rzymskim (czerwieni i żółcieni żelazowych, ziemi zielonej, błękitu egipskiego, czerni roślinnej), malowidła były najprawdopodobniej wykonywane w technice wapiennej, nie zaś we freskowej, którą preferowali artyści w okresie rzymskim i która zapewniała trwałość malowidłom.

Zaobserwowane zmiany w technice wykonania podłoży malarskich i malowideł miały bezpośrednie przełożenie na szanse przetrwania badanych zabytków. Przyczyniły się one, obok ikonoklazmu, zniszczenia lub powolnej rujnacji budynków, do ich złego stanu zachowania, zaważając tym samym na percepcji i interpretacji późnorzymskich i wczesnobizantyńskich dekoracji ściennych przez współczesnych badaczy.

Zobacz również: http://www.jordantimes.com/news/local/researcher-says-byzantine-era-artisans-%E2%80%98less-skilful%E2%80%99-predecessors