Celem zadania badawczego było wykonanie badań nad techniką i technologią malarską wybranych polskich artystów działających na przełomie XIX–XX w. Badania pokazały wyraźnie ścieranie się dwóch tendencji w polskiej sztuce, z jednej strony artyści tworzący w nurcie akademickim, z drugiej rozwijający się modernizm i związane z tym stosowanie nowych materiałów i eksperymentów formalnych.
W ramach zadania badawczego przeprowadzono konserwację i badania technologiczne sześciu obrazów wykonanych na tekturach. Do analizy wybrano dzieł:
• Włodzimierza Tetmajera, Vlatimila Hoffmana, Alfonsa Karpińskiego, Józefa Graczyńskiego i Józefa Buchbindera ze zbiorów prywatnych
• Jacka Malczewskiego ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie
Analiza składu włóknistego podłoży tekturowych i składu gruntów, pozwoliła lepiej poznać różnice i podobieństwa w stosowaniu tego nowego podłoża malarskiego przez różnych artystów. Obserwacja obrazów w różnych zakresach promieniowania elektromagnetycznego wykazała również stosowanie odmiennych spoiw malarskich w zakresie jednego obrazu. W obrazie Powrót Sybiraka Jacek Malczewski ewidentnie wykańczał obraz olejny za pomocą farb temperowych lub akwarelowych, wskazuje na to odmienne świecenie fragmentów warstwy malarskiej w podczerwieni. Możliwość kupowania gotowych materiałów malarskich pozwoliła artystą skupić się na samym procesie twórczym pomijając żmudny etap przygotowywania np. podobrazia. Szeroki wybór pozwalał indywidualnie dobierać je do zamierzonych efektów. Mogło to być np. płótno naklejone na tekturę, zagruntowana tektura lub jedynie przeklejona.
W realizacji zadania badawczego zastosowano nieniszczące metody obrazowania, wykorzystujące promieniowanie ultrafioletowe (ocena fluorescencji powierzchni obrazu wzbudzonej promieniowaniem ultrafioletowym), podczerwone (ocena warstw spodnich przy użyciu reflektografii w podczerwieni), zdjęcia w świetle widzialnym (VIS) oraz mikro- i makrofotografia. Do analiz stratygraficznych, identyfikacji pigmentów i spoiw wykorzystano instrumentalne metody wymagające pobrania niewielkich próbek. Analizy składu pierwiastkowego wykonano przy pomocy skaningowego mikroskopu elektronowego sprzężonego z mikrosondą elektronową EDS (analiza SEM-EDS).
Badania wykonali: dr inż. Elżbieta Jeżewska, st. Tech. Roman Stasiuk, dr Mateusz Jasiński
Alfons Karpiński pt. „Kobieta w czarnym kapeluszu”
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 1
Alfons Karpiński pt. „Kobieta w czarnym kapeluszu”, 1918 r.
39 x 50,5 cm, płótno naklejone na tekturę.
Podobrazie: Płótno naklejone na tekturę
Wniosek: W badanej próbce stwierdzono w masę długowłóknistą (len/bawełna), w podobnej ilości masę celulozową słomową oraz niewielką ilość ścieru.
Zaprawa: Zaprawa o barwie białej wraz z niewielką ilością jasnych włókien.
Wniosek: Węglan wapnia (strącany) z bielą ołowiową. Płótno przypuszczalnie lniane.
Vlastimila Hoffman’a pt. „Portret mężczyzny”, 1928 r.
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 1
Próbka nr 1, warstwa malarska z partii nieba wraz z tekturowym podłożem
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 2
Vlastimila Hoffman’a pt. „Portret mężczyzny”, 1928 r.
Próbka nr 1, warstwa malarska z partii nieba wraz z tekturowym podłożem
Opis mikroskopowy: Na warstwie szarobrązowych włókien widoczna jest błękitnoszara warstwa. Widoczna obecność spoiwa pomiędzy warstwami.
Zaprawa
Wniosek: Warstwa zawiera biel cynkową, ołowiową i węglan wapnia. Ze względu na brak wskazań w analizie pierwiastkowej na pigmenty barwne widoczne w rozmazie analizę SEM-EDS należy wykonać ponownie.
Podobrazie: tektura
Wniosek: W badanej próbce stwierdzono w przewadze masę długowłóknistą (len/bawełna), w mniejszej ilości masę celulozową z drzew iglastych oraz przypuszczalnie także liściastych oraz śladową ilość ścieru.
Jacek Malczewski, Powrót sybiraka, 1908 r.
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 1
Warstwa malarska zielona wraz z zaprawą
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 2
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 3
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 4
Próbka nr 2, tektura, dolna krajka (1,5 ; 0)
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 5
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 6
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 7
Otwórz okno dialogowe, slajd numer: 6
+2
Jacek Malczewski, Powrót sybiraka, 1908 r.
nr.inw. M.199; 43 x 33 cm, technika olejna na tekturze.
Warstwa malarska zielona wraz z zaprawą
Opis mikroskopowy: Warstwa trawiastej zieleni na białej zaprawie.
Wniosek: Warstwa zawiera litopon oraz węglan wapnia, śladowe ilości gipsu. Pewna zawartość magnezu może także sugerować dodatek dolomitu zamiast czystego kalcytu.
Próbka nr 2, tektura, dolna krajka (1,5 ; 0)
Opis mikroskopowy: Włókna brązowe.
Wniosek: W badanej próbce stwierdzono masę długowłóknistą (len/bawełna), w podobnej ilości masę celulozową z drzew iglastych oraz niewielką ilość ścieru.
