Stara Dongola – prace konserwatorskie

Stanowisko archeologiczne w Starej Dongoli jest jednym z największych na świecie, gdzie prace prowadzą polskie ekspedycje. Rozciąga się 2 km wzdłuż brzegu Nilu i ma powierzchnię ok. 1,5 km2! Znajduje się na tzw. Liście Informacyjnej, która jest pierwszym krokiem do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Wykopaliska w Starej Dongoli rozpoczęły się w 1964 r. Zainaugurował je prof. Kazimierz Michałowski. Badany teren obejmuje cytadelę znajdującą się na wschodnim brzegu Nilu oraz oddalony o ok. 2 km Klasztor św. Antoniego (Kom H) oraz kilka położonych nieopodal kościołów. Do najważniejszych odkryć na stanowisku Stara Dongola należą polichromowane wnętrza sakralne. Prezentują one typowe dla ikonografii nubijskiej przedstawienia świętych, archaniołów, Matki Boskiej czy Chrystusa. Wnętrza te zdobią także wizerunki nubijskich dostojników i hierarchów. Dziś prace prowadzone są przez dr hab. Artura Obłuskiego z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w ramach grantu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) pt. “UMMA – Urban Metamorphosis of a Medieval African capital city”.

Malowidła poddane w tym roku zabiegom konserwatorskim znajdują się w kościele datowanym na przełom ok. XIII-XIV w., będącym częścią zespołu klasztornego – Klasztor Kom H, który powstał najprawdopodobniej w ok. VII w. i istniał do ok. XIV w. Malowidła zostały wykonane na podłożu mułowym (mur z cegły mułowej suszonej, tzw. surówki oraz tynk mułowy na bazie lokalnej gliny kurby), w technice mineralnej na sucho, z użyciem farb na bazie wystepujących lokalnie pigmentów pochodzenia naturalnego.

Tzw. kościół NB 2 został odkryty w północno-wschodniej części klasztoru, tzw. Komu H w trakcie sezonu w 2017/2018 r. przez przez polską ekspedycję z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem z prof. Włodzimierza Godlewskiego. Malowidła odkryte w tym kościele były wyjątkowo dobrze zachowane, w głównej mierze dzięki temu, że w krótkim czasie po tym, jak klasztor przestał pełnić swoją funkcję i został opuszczony przez mnichów. Pomieszczenia zostały naturalnie zasypane przez napierające piaski pustyni. Piasek szczelnie wypełnił przestrzenie klasztornych wnętrz, ograniczając dopływ tlenu i światła słonecznego, będących jednymi z głównych czynników degradacji.

Prace konserwatorskie w kościele NB 2 zostały rozpoczęte w 2018 r. Pracownicy Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie: prof. dr hab. Krzysztof Chmielewski, dr hab. Tytus Sawicki, prof ASP oraz Maciej Baran dokonali analizy zniszczeń malowideł i określili program prac konserwatorskich. Pierwsza konserwacja została przeprowadzona w ramach pracy dyplomowej przez studentkę Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Karolinę Wójcik. Przedmiotem konserwacji było malowidło z południowej absydy. Następnie na przełomie 2019 i 2020 r., również w ramach prac dyplomowych, przeprowadzono konserwacje malowideł w północnym, centralnym obszarze kościoła, oraz w południowo-wschodniej absydzie, przez studentki Valeriię Skrentovych i Elżbietę Michalik.

Aktualne prace w drugim sezonie 2021/ 2022 r., na przełomie stycznia i marca, przeprowadzone zostały przez studentki Natalię Łowczak i Bognę Skwarę oraz absolwentki Dominikę Siwek oraz Aleksandrę Klasurę, pod kierunkiem prof. dr hab. Krzysztofa Chmielewskiego z pomocą mgr Magdaleny Skarżyńskiej. Zespół pracował w południowo-zachodniej absydzie oraz pomieszczeniu przejściowym, łączącym południowo-zachodnią i południowo-wschodnią absydę. Dyplomantki Bogna i Natalia przeprowadzając konserwację malowidła przedstawiającego Młodzianków w piecu ognistym, zrealizowały w ten sposób swój aneks konserwatorski do dyplomu.

Konserwacja miała charakter zachowawczy. Celem podjętych zabiegów było ustabilizowanie stanu zachowania obiektu, powstrzymanie procesów degradacji oraz usunięcie ich przyczyn, a także częściowe uczytelnienie malowideł. Malowidła oczyszczono z wtórnych nawarstwień, oczyszczono i wzmocniono ich strukturę. Zabezpieczono warstwę malarską. Zostały również wykonane opaski zabezpieczające i uzupełnienia w miejscach ubytków zaprawy. Na kolejny sezon jest natomiast przewidziane uzupełnienie pobiał oraz scalenie kolorystyczne mające za zadanie uczytelnienie kompozycji, w myśl zasady o minimalnej interwencji.

Te dwa miesiące na początku roku nasz zespół konserwatorski, oprócz prac w kościele NB2, poświęcił również na niezbędne prace interwencyjne na terenie aktualnie trwających wykopalisk i konserwację prewencyjną małych obiektów archeologicznych, jak np. konserwacja naczyń ceramicznych i srebrnych monet. w efekcie przeprowadzono konserwację 17 obiektów metalowych, 4 papierowych oraz 8 ceramicznych!

Gorąco zachęcamy do śledzenia efektów pracy archeologów w Starej Dongoli oraz do odwiedzenia oficjalnej strony internetowej Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego gdzie znajdziecie mnóstwo artykułów poświęconych wykopaliskom w Sudanie (i nie tylko) na przestrzeni kilkudziesięciu lat, oraz najświeższe aktualności.