Konserwacja i restauracja obrazu Uzdrowienie Tobiasza przez syna z Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku (2015 – 2020)

Uzdrowienie Tobiasza przez syna, malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 78 x 65,5 cm, praca studentki Dominiki Rosa, studenta Michała Łapczyńskiego.

Obraz sztalugowy ma format poziomego prostokąta o wymiarach 78 cm szerokości i 66 cm wysokości. Autor i tytuł opisywanego dzieła są nieznane. Obraz przedstawia scenę ze Starego Testamentu choć pierwotnie przedstawienie uważano za nowotestamentowe. Jest to uzdrowienie Tobiasza przez syna (Tb, 11) opisane w Księdze Tobiasza. Został on namalowany na podstawie dzieła Domenico Fetti Tobia guarisce suo padre (pl. Tobiasz uzdrawia swojego ojca) (1620-23).

Pierwotne pochodzenie obrazu nie jest znane. Dzieło Domenico Fetti na podstawie, którego obraz został namalowany znajduje się obecnie w Ermitażu. British Muzeum posiada w swoich zbiorach grafikę stworzoną przez Pietro Monaco w roku 1865. Grafika Monaco posiada wymiary 36 cm x 50,3 cm. Wymiary obrazu Domenico Fetti to 67 cm x 84 cm. Obecna wysokość konserwowanego obrazu to 66 cm. Jest to zatem wymiar bardzo zbliżony do oryginału. Kompozycja obrazu, szczególnie w partii architektury i pejzażu przypomina dużo bardziej tę namalowaną przez Fetti. Można zatem przypuszczać, że autor znał dobrze obraz, a nie polegał na wzorze graficznym.

Obraz nie posiada widocznych sygnatur lub napisów. Na podstawie stylu można przypuszczać, że został namalowany w XVIII wieku. Pierwowzór malarski (Domenico Fetti) powstał w latach 1620-23, zaś grafika (Pietro Monaco) między rokiem 1730 a 1750. Nieznane jest także pochodzenie obrazu. Jest on własnością Muzeum i Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku, tam też jest przechowywany. Obraz posiada wtórne krosno, wykonany jest w technice olejnej na płótnie. W przeszłości był wielokrotnie konserwowany, nie zachowały się natomiast dokumentacje z tych działań, nieznane są także ich daty. Prawdopodobnie był konserwowany na przełomie XIX i XX w. Został zdublowany i osadzony na nowym krośnie. Podczas konserwacji wykonano także liczne retusze i przemalowania. Charakterystycznym elementem jest sposób napięcie płótna dublażowego na krosno. Zostało ono przymocowane za pomocą zagiętych pręcików na pierwszy rzut oka przypominających współczesne zszywki.

Stan zachowania obiektu był bardzo zły. Główną przyczyną była prawdopodobnie jakość materiałów użytych podczas poprzednich konserwacji; rodzaj użytego werniksu i spoiwa dublażowego, usunięcie krajek, a także sposób przechowywania i transportu. Obiekt wymagał niezwłocznego podjęcia zabiegów konserwatorskich.

Podczas konserwacji zostały przywrócone wartości estetyczne obrazu i powstrzymana dalsza degradacja. W tym celu usunięto nawarstwienia i przemalowania wprowadzone podczas poprzedniej konserwacji, wzmocniono strukturę (dublaż), wykonano impregnację, uzupełniono ubytki, wykonano retusze przetarć . Trwają prace nad fragmentaryczną rekonstrukcją dzieła.

Wszystkie prace wykonane zostały pod kierunkiem prof. dr hab. Joanny Szpor, prof. ASP dr hab. Anny Doroty Potockiej, skład zespołu: st. wykł. Marcin Kozarzewski, dr Katarzyna Górecka, mgr Agata Myjak; specjalistyczne badania materiałowe i analizy fizykochemiczne: st. wykł. Danuta Jarmińska, dr Anna Nowicka, dr inż. Irmina Zadrożna, mistrz fot. Roman Stasiuk.

Opracowano projekt konserwatorski, wykonano specjalistyczne badania fizykochemiczne, przeprowadzono analizę: ikonograficzną, stylistyczną i historyczną, pełną konserwację i restaurację, opracowano dokumentację konserwatorską opisową i fotograficzną. Obiekt charakteryzował wysoki stopień trudności ze względu na znaczny stopień zniszczeń dzieł.