Fundacja Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie od czerwca do sierpnia 2024 roku zrealizowała projekt pt. „Prace dokumentacyjno-konserwatorskie przy zespole ubiorów i fragmentów tkanin pochodzących z pochówków w kryptach kościoła św. Ducha w Wilnie – etap II” w ramach programu „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat. Edycja 2024”, finansowanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.
W projekcie brały udział studentki Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie z Katedry Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych: Róża Borek, Maria Bystrowska, Dorota Osman i Olga Zasada. Opiekę naukową sprawowała dr hab. Monika Stachurska, koordynatorem projektu był Michał Opiłowski. Projekt był kontynuacją prac rozpoczętych w 2023 roku w ramach programu „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat. Edycja 2023” (lipiec 2023) oraz projektu finansowanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA (listopad-grudzień 2023).
W kryptach kościoła św. Ducha w Wilnie odnaleziono 23 zmumifikowane ciała z zachowanymi ubiorami (XVIII—XIX w.). W latach 2011-2017 ciała badali antropolodzy i wówczas zdjęto zachowane elementy ubiorów. Celem projektu było podjęcie działań inwentaryzacyjno-dokumentacyjnych przy odłączonych tekstyliach. Prace miały charakter rozpoznawczy, przystępując do ich realizacji nie była znana ani liczba, ani rodzaje zachowanych tekstyliów, ani ich datowanie.
W pierwszym etapie w 2023 roku tekstylia udokumentowano, ustalono ich liczbę i rodzaje. Podjęto wstępne czynności konserwatorskie polegające na wykonaniu badań mikrobiologicznych i dezynfekcji obiektów oraz przygotowaniu dla nich na wymiar opakowań z papieru bezkwasowego. W ramach prac dokumentacyjno-inwentaryzacyjnych sporządzono około 300 fotografii oraz 3000 fotografii mikroskopowych dokumentujących wszystkie tekstylia oraz szczegóły ich techniki wykonania. Łącznie zinwentaryzowano 167 obiektów: świeckie ubiory i nakrycia głowy kobiece, męskie i dziecięce (głównie z XVIII i pocz. XIX w.), ubiory grobowe, pojedyncze przykłady paramentów liturgicznych, obicia trumien i poduszki, a także luźne fragmenty tkanin i pasmanterii. Najciekawszy zespół stanowią ubiory i nakrycia głowy (łącznie około 70 sztuk), których kroje, wzory i elementy dekoracji mogą przybliżyć czas pochówku zmarłych oraz ich status społeczny.
W 2024 roku zespół realizujący projekt, podjął prace mające na celu przygotowanie zinwentaryzowanych tekstyliów do bezpiecznego, długoterminowego przechowywania. Tkaniny wstępnie rozprostowano, oczyszczono mechanicznie, szczególnie zanieczyszczone ziemią ubiory i nakrycia głowy. Zmodyfikowano system opakowań z papieru bezkwasowego wprowadzając w wielowarstwowe obiekty przekładki i wypełnienia zapobiegające powstawaniu załamań kruchych tkanin. Dla dużych obiektów sporządzono nowe opakowania usztywnione płytą piankową. Koperty złożono w tekstylnych pokrowcach dokonując ich pogrupowania.
Kościół św. Ducha w Wilnie nie dysponuje pomieszczeniami magazynowymi i ekspozycyjnymi. Dlatego w ramach projektu nawiązano współpracę z Muzeum Dziedzictwa Sakralnego w Wilnie, do którego cały zespół archeologicznych tekstyliów został przekazany jako depozyt. Obiekty trafiły do powierzchni magazynowych Muzeum, gdzie będą przechowywane w stabilnych warunkach temperaturowo-wilgotnościowych.
Dzięki pracom zrealizowanym w ramach projektu dotychczas nieznany zespół tkanin grobowych, zgromadzony w kartonach lub bezpośrednio na ziemi w kryptach kościoła św. Ducha w Wilnie, został zinwentaryzowany, udokumentowany oraz przygotowany do dalszego bezpiecznego przechowywania i przekazany jako depozyt do Muzeum Dziedzictwa Sakralnego w Wilnie. Zebrano cenny materiał do dalszych studiów i badań z zakresu historii jedwabnictwa i pasamonictwa, kostiumologii oraz obyczajów funeralnych. Ocena stanu zachowania zespołu umożliwia także dalsze działania w zakresie konserwacji wybranych obiektów, szczególnie cennych ubiorów świeckich i grobowych.
