Szkoła malarska zakonu oo. bernardynów. Twórczość br. Walentego Żebrowskiego, autora dekoracji malarskich kościołów bernardyńskich

• Kierownik: dr Katarzyna Górecka
• dr Rafał Nijak, Wydział Konserwacji i Restauracji Dziel Sztuki ASP Warszawa
• dr Elżbieta Jeżewska, Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP Warszawa
• dr inż. Irmina Zadrożna, Politechnika Warszawska
• Maria Pokorna-Paruszkiewicz, doktorantka IS PAN
• Karolina Agnieszka Zalewska, mgr historii sztuki, absolwentka IHS UW
• dr inż. Ryszard Malarski, Wydział Geodezji i Kartografii, Politechnika Warszawska,
• dr inż. Jakub Markiewicz, Wydział Geodezji i Kartografii, Politechnika Warszawska,
• Maciej Zalewski, magistrant inż., Wydział Geodezji i Kartografii, Politechnika Warszawska

W XVIII w. zakon bernardyński stanowił jedno z najliczniejszych zgromadzeń na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, liczący we wszystkich prowincjach blisko 120 domów i ponad 2300 zakonników. W II połowie XVIII w. następuje gwałtowny rozwój realizacji malarskich w świątyniach bernardyńskich niemal w każdej z prowincji. Powszechną praktyką było tworzenie w ramach konwentu swego rodzaju klasztornych pracowni rzemieślniczych. Stąd też do zakonu chętnie rekrutowano braci laików; snycerzy, stolarzy, pozłotników czy malarzy, którzy następnie realizowali prace zgodne z potrzebami klasztoru. Wydaje się, że br. Walenty Żebrowski przez kilkanaście lat stał na czele właśnie takiego warsztatu malarskiego, który funkcjonował niemal jak wewnętrzna zakonna firma, realizująca obrazy ołtarzowe i dekoracje ścienne w kolejnych bernardyńskich świątyniach. Jaki był charakter warsztatu Żebrowskiego? Czy funkcjonował on jako swego rodzaju szkoła malarska? I o jakim zasięgu? Kim wreszcie byli jego współpracownicy? Czy rekrutowali się jedynie ze współbraci? Czy można nazwać ich jego uczniami? Skąd pochodziły zlecenia, które realizowano? Kim byli autorzy często bardzo rozbudowanych programów ikonograficznych dekoracji malarskich? Czy istniały powiązania warsztatu Żebrowskiego z lwowskim ośrodkiem malarskim? Te i inne pytania wciąż pozostają bez odpowiedzi. Temat dotyczący praktyki funkcjonowania klasztornych warsztatów rzemieślniczych jest jedynie wzmiankowany w literaturze przedmiotu i wymaga pełnego opracowania. Prowadzenie pac badawczych w tym zakresie ma wymiar nie tylko naukowy, ale także praktyczny, pozwoli bowiem na pełniejsze zrozumienie i trafniejszą interpretację malowideł ściennych podczas prowadzonych w kościele Św. Anny w Warszawie prac konserwatorskich.

Określono specyfikę warsztatu br. Walentego Żebrowskiego, rozpoznano technikę i technologię wykonania malowideł w kaplicy bł. Ładysława z Gielniowa przy kościele Św. Anny w Warszawie.

We współpracy z naukowcami z Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej opracowano inwentaryzację 3D malowideł w kopule kaplicy (stan przed konserwacją). Pomiar przeprowadzono za pomocą skanera laserowego Z+F IMAGER® 5006h. W 2018 r. wykonano zdjęcia panoramiczne malowideł w kopule (stan podczas konserwacji) i w 2020 r. (stan po konserwacji).

Przeprowadzono badania malowideł z zakresu ikonografii: rozpoznano i ponownie zinterpretowano rozbudowaną scenę malarską, wyobrażoną w kopule kaplicy bł. Ładysława z Gielniowa: Regina in Corona Sanctorum Regnum Poloniae. Przeprowadzono ponowną atrybucję wyobrażonych tam postaci (do tej pory nieznanych lub błędnie interpretowanych), rozpoznano poszczególne elementy przedstawienia, reinterpretując przesłanie całej sceny, odszukano wzorce graficzne zastosowanych motywów ornamentalnych.

Badania pozwoliły na wykonanie malarskich rekonstrukcji brakujących elementów kompozycji oraz atrybutów świętych wyobrażonych w kopule kaplicy. W ten sposób osiągnięcia projektu badawczego zostały wdrożone podczas działań ratunkowych: Konserwacji i restauracji malowideł br. Walentego Żebrowskiego w kaplicy bł. Ładysława z Gielniowa (2019-2020).

Zestawiono i rozbudowano bibliografię przedmiotu. Przygotowano prezentację multimedialną, dotyczącą przyjętej metodologii badawczej oraz dociekań z zakresu historii sztuki.

Projekt badawczy pozwolił na pogłębienie wiedzy na temat XVIII-wiecznego malarstwa ściennego oraz przyczyniły się do gromadzenie materiałów do opracowania monograficznego dotyczącego twórczości artystycznej br. Walentego Żebrowskiego.

Publikacje:

• Górecka, R. Malarski, P. Pawłowski, M. Skłodowski, Contribution of e-Documentation to Technical Rescue Works and Conservation of the Mural Painting of the Dome of Blessed Ladislaus’ Chapel in St. Anne’s Church in Warsaw, Springer Nature Switzerland AG 2018 M. Ioannides et al. (eds.), EuroMed 2018, LNCS 11196, pp. 667–676, 2018
• Górecka, Pictura murală de secol XVIII de la biserica Sf. Ana din Varșovia, realizată de Walenty Żebrowski. Investigații preliminare a stării de conservare, anamneza și evaluarea picturii, „Caiete Restaurari”, 2017, vol. VI, ISNN 2285-8598, p. 174-183.

Wystąpienie konferencyjne popularyzujące wiedzę:

• Górecka, R. Malarski, P. Pawłowski, M. Skłodowski, Contribution of e-Documentation to Technical Rescue Works and Conservation of the Mural Painting of the Dome of Blessed Ladislaus’ Chapel in St. Anne’s Church in Warsaw, 7th International Conference, EuroMed 2018, October 29 November 3 2018, Nicosia, Cyprus.
• Górecka, M. Pokorna – Paruszkiewicz, Grzegorz Osowicki, Prace ratunkowe i konserwatorskie przy malowidłach ściennych w kaplicy bł. Ładysława z Gielniowa w kościele akademickim Św. Anny w Warszawie, Sztuka Konserwacji, 22 – edycja, Spotkania konserwatorskie, 18 – 21 kwietnia 2018 Warszawa.
• K. Górecka, Prace ratunkowe w kościele akademickim św. Anny w Warszawie jako okazja do badań malowideł Walentego Żebrowskiego, Międzynarodowa konferencja, Malarstwo ścienne w tradycji wschodniej i zachodniej. Ikonografia, technika, technologia i konserwacja. Mural painting in the eastern and western tradition. Iconography, technique, technology and conservation. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 21 – 23 kwiecień 2016, WKiRDS Warszawa.

Linki:

• Materiał wideo TVN Warszawa