Konserwacja i restauracja obrazów z Muzeum Zamoyskich w Kozłówce

Portret damy z dzieckiem, k. XVIII w., malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 140 x 103 cm, owal, praca studentek Joanny Rachubki, Urszuli Rzepki.

Portret damy z pieskiem, II poł. XVIII w., malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 140 x 104 cm, owal, praca studentek Martyny Wilkowskiej i Marii Chankowskiej.

Pomiędzy obrazami istnieje wiele podobieństw. Są to portrety reprezentacyjne, których historia jest bliżej nieokreślona, datowane są na II połowę XVIII wieku, a ich autor jest nieznany, jednak wszystko wskazywałoby na to, że to ten sam malarz. Strój i uczesanie dam wskazują na lata osiemdziesiąte wieku XVIII. Oba obrazy charakteryzuje forma pionowego owalu o wymiarach 140 x 103 cm oraz 140 x 105cm. Podobrazie składa się z trzech płóciennych brytów zszytych ze sobą. Część środkowa w obu dziełach jest najszersza i ma 77 cm szerokości. Oba obrazy wykonane są w technice olejnej na płótnie. Technika wykonania obu sosnowych krosien jest identyczna. Charakterystyczny jest też sposób przedstawienia osoby portretowanej – ciemne, gładkie tło, obecność kolumny z fragmentem kotary po lewej stronie, podobne upozowanie głowy w prawo. Na obu obrazach widoczny jest podobny fotel w stylu Ludwika XV. Cechą wspólną wyróżniającą sposób malarskiego opracowania obu dzieł jest podkreślenie szczegółów poprzez wyrysowanie ich ołówkiem w mokrej farbie (np. koronki ubrań). Jest to opracowanie wtórne, gdyż taki sposób opracowania detali nie był charakterystyczny dla malarstwa XVIII-wiecznego. Może to sugerować ten sam warsztat konserwatorski. Oba obrazy zostały w podobny sposób zdublowane.

Po przeprowadzeniu badań i ich analizie prace konserwatorskie i restauratorskie obejmowały zabiegi techniczne wzmacniające strukturę obiektów oraz zabiegi mające na celu przywrócenie wartości estetycznej obrazów. Część profilaktyczna polegała na powstrzymaniu procesów destrukcji; podklejono osypującą się warstwę malarską, wzmocniono podobrazia płócienne poprzez impregnację i konsolidację na stole niskociśnieniowym, wyprostowano obrazy, wykonano lokalne naprawy podobrazia płóciennego, usunięto część dawnych retuszy i przemalowań, wykonano pasy dublażowe, nabito obrazy na nowe krosna. Zabiegi restauratorskie obejmą wykonanie retuszu scalającego, a następnie retuszu naśladowczego oraz założenie werniksu.

Spotkanie Eleazara z Rebeką, autor nieznany, I poł. XVIII w., malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 64 x 49 cm, praca studentki Pauliny Staszkiewicz.

Obraz ma cechy stylistyczne wskazujące na to, że powstał w I poł. XVIII w. we Włoszech. Datowanie potwierdza wykryty w partii nieba błękit pruski (pigment sztuczny, po raz pierwszy uzyskany w 1704 r., sposób otrzymywania opublikowany w 1724 r., na szerszą skalę produkowany po 1750 r.) Autor obrazu jest nieznany, jednak w lewym dolnym rogu na cokole kolumny znajduje się napisana jasną farbą sygnatura F.M.

Obraz „Spotkanie Eleazara z Rebeką” jest jednym z zespołu czterech obrazów znajdujących się w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce; pozostałe to „Scena antyczna na tle ruin”, „Scena pasterska na tle ruin” vel „Ruiny Grecji” oraz”Znalezienie Mojżesza”. Informacji o tym, skąd trafiły do kolekcji Zamoyskich można się domyślać dzięki pieczęci lakowej z 1823 r. umieszczonej na krośnie obrazu „Spotkanie Eleazara z Rebeką”. Pieczęć przedstawia herb Królestwa Polskiego – dwugłowego orła carskiego trzymającego w łapach symbole władzy (w prawych szponach cienkie berło i miecz, w lewych jabłko z krzyżykiem), w umieszczonej na piersi ptaka owalnej tarczy widnieje wizerunek orła białego w koronie. Tarcza otoczona jest zrolowanym płaszczem. Wokół orła rozciąga się napis KOM WCHOD 4 8 KRAKÓW 1823. Jest to pieczęć celna Komory Wchodowej na granicy Królestwa Polskiego z Wolnym Miastem Krakowem, utworzona w 1823 r. Prawdopodobnie w tym roku obrazy zostały przywiezione do Królestwa Polskiego.

„Spotkanie Eleazara z Rebeką” ma stosunkowo małe wymiary, jeśli porównać je z innymi płótnami o tej samej tematyce i podobnym datowaniu. Najprawdopodobniej jest to spowodowane funkcją obrazu. W okresie jego powstania popularne były supraporty, czyli dekoracyjne malowidła umieszczane nad drzwiami, w drewnianych lub stiukowych ramach. By może „Spotkanie Eleazara z Rebeką” zostało namalowane w takim celu. Na prawdziwość tej hipotezy wskazuje też fakt, że jest to obraz wchodzący w skład cyklu. Dzieła mogły być więc przeznaczone do zwieńczenia drzwi jakiejś komnaty. Złote ramy zostały dodane dopiero pod koniec XIX w. Nie ma danych o poprzednich ramach. Na krosnach obrazów, pośrodku górnej poziomej listwy, widoczne są gwoździki z krótkim sznurkiem, służące do zawieszenia obrazów.

Stan zachowania:

Stan obrazu można określić jako zły. Przyczyny zniszczeń to urazy mechaniczne, źle skonstruowane krosno oraz naturalne starzenie się obrazu. Celem prac konserwatorskich jest powstrzymanie procesu niszczenia zabytkowej materii, przywrócenie wartości estetycznych oraz trwałe zabezpieczenie przed procesami destrukcji. Zakres prac obejmuje wykonanie niezbędnych zabiegów konserwatorskich i restauratorskich, aby umożliwić czytelny odbiór obrazu i przywrócić go do celów ekspozycyjnych.

Scena rodzajowa na tle antycznych ruin, autor nieznany, malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, XVIII w, 63 x 49 cm, praca studentki Weroniki Borawskiej.

Autorem obrazu może być monogramista F.M., którego podpis jest widoczny w lewym, dolnym rogu obrazu Spotkanie Eleazara z Rebeką.

Stan zachowania:

Stan obrazu można określić jako bardzo zły. Przyczyny zniszczeń to niewłaściwe warunki przechowywania, urazy mechaniczne, naturalne starzenie się materiałów obrazu, błędna technika wykonania (krosno bez fazy) oraz wcześniejsze zabiegi konserwatorskie.

Cel oraz założenia konserwacji i restauracji:

Celem prac konserwatorskich jest przywrócenie wartości estetycznej obrazu, walorów ekspozycyjnych i czytelnego odbioru dzieła. Zakres prac obejmuje wykonanie niezbędnych zabiegów konserwatorskich i restauratorskich tj. przywrócenie podobraziu jego prawidłowej funkcji, usunięcie lub zneutralizowanie zanieczyszczeń i uszkodzeń malowidła spowodowanych m.in. atakiem mikrobiologicznym.

Madonna, XVIII w. (?), malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 60 x 45,5 cm, owal, praca studentki Aliny Makarow.

Brak dokładnych informacji na temat autora. Najprawdopodobniej był on przedstawicielem szkoły włoskiej (bolońskiej) i związany był z kręgami Guido Reniego. Dokładne datowanie nie jest znane, jednakże pigmenty zidentyfikowane w próbkach (biel ołowiowa, błękit pruski) pobranych z obiektu, typ przedstawienia, jak również informacje wynikające z dokumentacji siostrzanego obrazu pt. „Wizerunek Chrystusa” sugerują, iż obiekt powstał w XVIII w. Portretowe ujęcie Matki Boskiej oraz jego stosunkowo niewielki format, każą sądzić iż pełnił on funkcję obiektu sakralnego do prywatnej kontemplacji. Analiza fotograficzna obiektu, a także jego obecny stan zachowania wykazują iż w przeszłości przeszedł on już co najmniej jedną interwencję konserwatorską.

Podobieństwo Madonny do barokowych przedstawień Zwiastowania w typie Vergine Annunciata artystów szkoły włoskiej jest uderzające. Na wszystkich przedstawieniach Madonna ma spuszczony wzrok, zarys nieśmiałego uśmiechu oraz dłonie częściowo zatopione w fałdach draperii. Zgadza się zarówno układ kompozycyjny jak i tonacja barwna. Jedynym, co odróżnia Madonnę od pozostałych dzieł jest owalny kształt pola obrazowego.

Stan zachowania:

Podobrazie płócienne zostało wzmocnione poprzez zdublowanie na płótno szklane przy użyciu grubej warstwy masy woskowo-żywicznej. Ilość oraz grubość zastosowanej masy woskowo-żywicznej jest tak duża, iż niemal całkowicie usztywnia ona płótno, uniemożliwiając tym samym jego prawidłową pracę i zmniejszając jego sprężystość. Zastosowanie tak dużej ilości masy prawdopodobnie miało na celu zatuszowanie uzupełnień oraz defektów. Masa położona została bardzo nierównomiernie i nieumiejętnie, przez co na powierzchni lica pojawiły się nierówności w formie wybrzuszeń oraz zagłębień. Warstwa malarska została zabezpieczona nadmiernie grubą warstwą błyszczącego werniksu na bazie żywic naturalnych. Na licu widoczne są mocno odznaczające się nierówności podobrazia spowodowane nierównomiernym rozprowadzeniem masy woskowo-żywicznej.

Cel oraz założenia konserwacji i restauracji:

Celem prac konserwatorskich jest przede wszystkim przywrócenie wartości estetycznej i integralności obrazu. Zakres prac obejmuje wykonanie niezbędnych zabiegów konserwatorskich i restauratorskich tj. usunięcie obecnego dublażu i założenie nowego, a tym samym umożliwienie pracy nadmiernie usztywnionemu woskiem podobraziu, wyeliminowanie zniekształceń malowidła spowodowanych nieumiejętnym rozprowadzeniem masy woskowo-żywicznej na całej powierzchni lica, a także wymiana źle założonych kitów, usunięcie przemalowań, reperacje lokalne i wykonanie retuszy.

Pejzaż z ruinami zamczyska, I poł. XIX w., malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym, 68 x 53 cm, praca studentki Katarzyny Kasperowicz.

Przemalowania zmniejszają czytelność kompozycji. Kolorystyka jest zafałszowana przez zżółknięty i zabrudzony werniks. Widoczne są także zabielenia spowodowane najprawdopodobniej rozkładem spoiw warstwy werniksu jak i warstwy malarskiej, co mogło być spowodowane np. użyciem zbyt mocnych rozpuszczalników przez poprzednich konserwatorów, zalaniem wodą (o czym świadczą ślady zalania bądź zawilgocenia widoczne od odwrocia). Obraz jest wrażliwy na podwyższoną temperaturę.

Planowane prace mają na celu sklejenie stykowe rozdarcia oraz usunięcie nawarstwionych na licu zabrudzeń powierzchniowych utrudniających prawidłowy odbiór barw, w celu przywrócenia obrazowi walorów ekspozycyjnych.