„Nietypowe zagadnienia konserwatorsko-restauratorskie na podstawie obrazu w technice collage „Duży i mały” z lat 70-tych ze zbiorów Instytutu «Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka»” to kontynuacja projektu z 2021 r., podczas którego wykonano inwentaryzację zbiorów współczesnego malarstwa polskiego o tematyce dziecięcej Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”. Podczas inwentaryzacji zbiorów, pośród tradycyjnych obrazów na płótnie oraz grafik, zauważono interesujący obiekt autorstwa Heleny Naksianowicz wykonany w technice collage – „Duży i mały”. Poszukiwania informacji o artystce przyniosły zadowalające rezultaty.
Helena Naksianiowicz (1924–2013)
Była artystką, scenografką teatralną, malarką oraz poetką. W latach 50-tych projektowała i wykonywała zabawki w Spółdzielni Pracy Przemysłu Zabawkarskiego „Gromada” w Kielcach. Od 1959 r. była związana z Teatrem Lalki i Aktora „Kubuś” w Kielcach. W 1963 r. ukończyła Wydział Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jej prace znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach oraz w Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu. Muzeum Zabawy i Zabawek w Kielcach przechowuje także zabawki, przede wszystkim lalki, zaprojektowane przez Helenę Naksianowicz dla kieleckich spółdzielni zabawkarskich. W Teatrze Lalki i Aktora „Kubuś” zachowało się kilkadziesiąt prac warsztatowych jej autorstwa. Obrazy wykonane w typowej dla artystki technice collage, charakteryzują się wyrazistą fakturą dzięki wykorzystaniu setek organicznych elementów, fragmentarycznie zalanych żywicą, oraz stonowaną kolorystyką o zawężonych, złamanych barwach. Jej obrazy były wielokrotnie wystawiane na wystawach indywidualnych i zbiorowych, o których dowiadujemy się z zachowanych katalogów wystaw oraz wydań dziennika „Echo Krakowa”.
Twórczość
O twórczości artystki pisze Kamil Kopania, analizujący związki i relacje scenografki z innymi gałęziami sztuki: „Helena Naksianowicz wypracowała autorską, osobistą i wyjątkową formę kolażu. Przez lata tworzyła metaforyczne w nastroju, na poły abstrakcyjne pejzaże z kawałków kory, drewna, różnego rodzaju łupinek czy zeschłych liści. Pejzaże, których istotą było nie tyle realistyczne, mimetyczne oddanie natury, co wyrażenie jej ducha, najistotniejszych cech. (…) Wyróżnikiem twórczości Naksianowicz jest sposób, w jaki kształtowała obraz. Wykonując kolaże wyrażała istotę swoich przemyśleń oraz odczuć za pomocą organicznych kształtów, form, faktur, barw, które na płaszczyźnie organizowała w rygorystyczny, logiczny sposób. W znacznej mierze dla ostatecznego efektu istotniejsze było nie to, co przedstawiała, ale za pomocą jakich tworzyw, organizowanych w przemyślane struktury, przekazywała określoną treść bądź wrażenia”.
Sama artystka zwracała uwagę na wagę techniki artystycznej collage: „Jeśli chodzi o technikę, to jeśli były zniechęcenia, to raczej pod innym kątem, ale nie ze względu na technikę collage’u, gdyż jest to technika, która mnie bardzo frapuje. (…) Faktura daje wielkie możliwości, odkrywa się w niej bogactwo; obraz traktowany fakturalnie bardzo mnie frapuje i pociąga, daje możliwość przeróżnych zestawień, od tych drobniuśkich do większych, pozwala tworzyć wiele różnorodnych układów – pionów, poziomów, form i kształtów, które układają się w większe całości. Dla mnie praca z obrazem jest to wspaniała zabawa, może kontynuacja nawet zabaw dziecięcych”.
Kolaż powstały poprzez przyklejenie na licu częściowo podmalowanego płótna setek elementów organicznych to nietypowe dzieło wymykające się tradycyjnej definicji obrazu i wykraczające poza sfery tradycyjnej konserwacji dzieł sztuki. W ramach projektu przeprowadzono prace konserwatorsko- restauratorskie kolażu „Duży i mały” ze szczególnym uwzględnieniem wyjątkowej problematyki dzieł tego typu. Najważniejszym zagadnieniem był wybór najlepszych technik oczyszczania obiektu z naleciałości i nawarstwień brudu, dostosowanych do mocno fakturowanej powierzchni dzieła oraz delikatnych materiałów pochodzenia organicznego w nim użytych. Równie ważnym zadaniem było znalezienie najlepszej metody wzmocnienia odspajających się elementów.
Projekt zrealizowała studentka Paulina Staszkiewicz w ramach stypendium wojewódzkiego dla studentów uczelni artystycznych, zajmujących się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury oraz opieką nad zabytkami.
Projekt sfinansowano ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
Źródła: Kopania Kamil, Forma. Barwa. Faktura. O scenografiach Teatru Lalki i Aktora „Kubuś” w Kielcach i ich relacjach z innymi gałęziami sztuk plastycznych, Kielce 2016
