Problemy konserwacji i aranżacji dwustronnego obrazu autorstwa Izaaka Celnikiera „Akt Ludmiły Stehnovej” i „Portret mężczyzny” ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
UCZESTNICY PROJEKTU: nadzór merytoryczny: dr hab. Joanna Czernichowska,
kierownik projektu konserwatorskiego: mgr Diana Kułakowska
kierownik projektu konstruktorskiego: dr Łukasz Wojtowicz
W roku 2023 w Pracowni Konserwacji i Restauracji Malarstwa na Podłożach Ruchomych została przeprowadzona konserwacja-restauracja dwustronnego obrazu autorstwa Izaaka Celnikiera – polskiego malarza żydowskiego pochodzenia, urodzonego w 1923 roku w Warszawie, który po wojnie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Sztuk Stosowanych w Pradze. Do 1951 roku pobierał tam naukę pod kierunkiem Emila Filli, z którym łączyła go przeszłość więźnia obozów koncentracyjnych i którego sztuka wywarła wpływ na upodobania i styl malarza. Poddany pracom obiekt, którego awers przedstawia „Portret mężczyzny”, rewers zaś „Akt Ludmiły Stehnovej”, datowany jest na lata 50. XX wieku i pochodzi ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
Celem konserwacji było przygotowanie obrazu do ekspozycji czasowej „Niewielkie resztki z Solnej”, czynnej w okresie 10.11.2023-16.04.2024 w ŻIH. Cały zakres prac został zrealizowany w ramach dwóch projektów: konserwatorsko-restauratorskiego, który objął jedną stronę dzieła, przedstawiającą „Portret Lidii Stehnovej”, oraz konstruktorskiego, zogniskowanego na zaprojektowaniu i wykonaniu dopasowanych do obrazu krosien i ramy. Kierownikiem prac była dr hab. Joanna Czernichowska, natomiast kierownikami poszczególnych projektów: mgr Diana Kułakowska i dr Łukasz Wojtowicz.
Kluczowym zagadnieniem było opracowanie konstrukcji krosien oraz powiązanej z nimi ramy, które umożliwiłyby w przyszłości dwustronną ekspozycję obrazu. Jednocześnie konstrukcja ta musiała spełniać wymagania mechaniczne stawiane współcześnie krosnom malarskim, takie jak możliwość regulacji naciągu płótna, stabilność wymiarowa, odpowiedni ciężar. Uwarunkowania wynikające z formatu obrazu, jego dwustronności oraz znacznych różnic w wymiarach pola malarskiego każdej z kompozycji wymusiły odejście od standardowych rozwiązań. Zastosowane profile aluminiowe umożliwiły spełnienie postulatów lekkości i stabilności wymiarowej bez konieczności wprowadzania poprzeczki, natomiast system dociąganych śrubami listew, do których przymocowano pasy dublażowe, zapewnia możliwość regulacji naprężenia płótna w czterech kierunkach. Każda kompozycja ujęta została w prostą, dopasowaną do wymiarów pola obrazowego ramę, której kolorystykę również dobrano tak, by harmonizowała z tonacją obrazu. Pod względem konstrukcyjnym ramy są zintegrowane z krosnami, dzięki czemu cały mechanizm jest osłonięty, lecz dostęp do niego pozostaje łatwy.
Nietypowy splot płótna (atłasowy) przyczynił się do powstaniach rozległych i bardzo charakterystycznych spękań i ubytków w warstwie malarskiej jednej z kompozycji, dlatego zabiegi konserwatorskie związane z warstwami malarskimi i zaprawą również wymagały indywidualnych rozwiązań. Z uwagi na dwustronny i fakturalny charakter obiektu kluczowy z punktu widzenia jego trwałości zabieg impregnacji wykonano z zastosowaniem specjalnej maty silikonowej o ponadstandardowej grubości, która ochroniła impasty przed uszkodzeniem i zapobiegła powstaniu deformacji w ich otoczeniu. Cennym efektem prac było również poszerzenie wiedzy o chronologii istniejących warstw malarskich i odkrycie trzeciej kompozycji, obecnie częściowo przesłoniętej przez wykonany na niej „Akt Ludmiły Stehnovej”.
dr hab. Joanna Czernichowska, prof. uczelni kierownik projektu, nadzór merytoryczny: dr hab. Joanna Czernichowska,
